Brandmerken en meetnummers

Schepen worden gemeten door de Scheepsmetingsdienst en geregistreerd bij het Kadaster. Daar zit een relatie tussen. Die kan nuttig zijn om de geschiedenis van varend erfgoed te achterhalen. Hier een korte uitleg over de brandmerken en de relatie tot de meetnummers. Zie verder Uit de brandmerken.

Wettelijk kader

Op grond van het Wetboek van Koophandel werd op 1 oktober 1838 bij het Kadaster gestart met een scheepsboekhouding. Deze boekhouding verviel bij de herziening van het Wetboek van Koophandel op 1 februari 1927. De nieuwe scheepsboekhouding ging 1 oktober 1926 van start.
In de liggers van de Scheepsmetingsdienst zijn de brandmerken genoteerd. Uit de database met scheepsmetingen (LSD) zijn de brandmerken gehaald met alle bijbehorende scheepsmetingen met dien verstande dat natuurlijk alleen de scheepsmetingen waarbij een brandmerk is genoteerd zijn gevonden.
Die lijsten maken het mogelijk op te zoeken welke metingen bij een bepaald brandmerk horen.

Brandmerk

Bij het Kadaster Ingeschreven (houten)schepen werden voorzien van een onuitwisbaar ‘brandmerk’ (houten schepen), later genoemd het ’teboekstellingsnummer’ en weer later de ‘kadastrale inschrijving’.
Schippers gaven weinig gehoor aan de registratieplicht. Toen een aanscherping van de wet met ingang van 1928 dreigde gingen de schippers massaal hun schip registreren. Opvallend veel schepen hebben danook een brandmerk uit 1927. Bij stalen schepen wordt het brandmerk met een beitel ingeslagen of ingehakt. Een gebruikelijke plaats hiervoor is het potdeksel net naast de achtersteven maar het kan ook ergens op de roef staan bijvoorbeeld. Het inhakken werd en wordt door een scheepsmeter gedaan, die daar een Getuigschrift van branding over opstelt.
De plaats waar het brandmerk is ingehakt staat genoteerd bij de inschrijving.

Kantoren

De Kadasterkantoren waren in verschillende steden gevestigd. Elk kantoor heeft een vaste plaatsafkorting en een uniek nummer. Dit nummer wordt gebruikt bij de omzetting van het brandmerk in het Officiële ScheepsNummer (OSN, ook Europanummer genoemd). Het kantoornummer van Rotterdam is 23 en zo wordt het brandmerk 1234 B Rott 1927 ‘vertaald’ in OSN 2301234. De ‘0’ wordt toegevoegd om er 7 cijfers van te maken.

Oud en nieuw

Voor 1927 was het alleen verplicht een binnenvaartschip in te schrijven bij het Kadaster (toen het Hypotheek kantoor) wanneer er een hypotheek op het schip rustte. Het brandmerk bestond uit een volgnummer, een afkorting van de stad waar het kantoor was gevestigd en het jaartal van inschrijving. Voorbeeld: 12345 Rott 1899.
Na 1926 wordt er onderscheid gemaakt tussen binnenvaartschepen (B), zeeschepen (Z) en visserijschepen (V). Over het algemeen staan in de liggers alleen binnenvaartschepen. De nummers hebben dezelfde structuur als voor 1926 maar nu met een extra letter tussen volgnummer en kadasterkantoor bijvoorbeeld 1234 B Rott 1927.

Dubbele nummers

Tot 1982 kregen schepen een opeenvolgend nummer, of het nu binnenvaart-, visserij of zeeschepen waren (B, V of Z). In 1982 besloot het Kadaster om dubbele nummers te gebruiken. Zo kreeg een binnenvaartschip nummer 16810 (B ROTT 1982) en een zeeschip ook nummer 16810 (Z ROTT 1982).

Zeeschepen

Om te voorkomen dat zee- en binnenvaartschepen hetzelfde nummer zouden krijgen is vanaf toen voor zeeschepen een ander kantoornummer gebruikt namelijk 25 in plaats van 20 voor
Amsterdam, 26 in plaats van 22 voor Groningen en 27 in plaats van 23 voor Rotterdam. De beginnummers hiervan zijn 8608 Z AMST 1982, 5284 Z GRON 1982 en 16810 Z ROTT 1982 respectievelijk ENI 02508608, 02605284 en 02716810. Zo kregen de schepen toch weer een uniek nummer.

Concentratie

Eind jaren zestig wordt de teboekstelling geconcentreerd in de kantoren Amsterdam, Groningen en Rotterdam (AMST, GRON en ROTT) en in 1989 wordt de afkorting teruggebracht tot één letter, A, G of R. Dat start dus vanaf verschillende nummers voor de drie kantoren:
Rotterdam per 17848 B R 1989
Amsterdam per 9932 B A 1989
Groningen per 5693 B G 1989

In 2006 is alles geconcentreerd in Rotterdam, kantoor nummer 23 (George Hintzenweg 77, 3068 AX Rotterdam, tel: 010-242 66 66) en is de kantoorletter geheel vervallen. Voorbeeld 23456 B 2006.

in 1994 is de registratie geautomatiseerd. Tot die tijd zijn de Kadastergegevens schriftelijk vastgelegd met een samenvatting op de zogenaamde Kadasterkaarten.

ENI

Tegenwoordig hebben schepen een Europees nummer, het European Number of Identification ofwel ENI. Dat bestaat voor Nederland uit het Europanummer met een ‘0’ (nul) er voor bijvoorbeeld 02301234, 8 cijfers dus.

Lijst

In bijgaande lijsten staan de afkortingen van de Kadasterkantoren zoals gebruikt in het brandmerk. De ene lijst is gesorteerd op plaatsnaam (afkorting), de andere lijst op kantoornummer.
Zo kan een brandmerk vertaald worden in ENI en een ENI in brandmerk. Bij die eerste actie vervalt het jaartal van inschrijving en bij de omgekeerde ‘vertaling’ ontbreekt natuurlijk het jaartal van inschrijving. Let op: het ENI heeft 8 cijfers, begint met een ‘0’ (nul) dan de kantoorcode gevolgd door het nummer. Om tot 8 cijfers te komen voeg nullen in tussen kantoorcode en volgnummer. Voorbeeld: 12 B Heerenv 1930 wordt 03240012.

Simpel

Er is een aantal simplificaties gedaan bij de invoering van de liggers van de Scheepsmetingsdienst in de database LSD. Zo zijn de kantoren ‘s-Hertogenbosch en ‘s-Gravenhage gesimplificeerd tot sBosch en sHage. Verder zijn de kantoornamen geschreven beginnend met een hoofdletter en verder kleine letters. Vaak worden in de brandmerken alleen hoofdletters gebruikt dus waar in de ligger 1234 B Rott 1927 staat is te verwachten dat op het schip 1234 B ROTT 1927 is ingehakt.

Waarschuwing

Let op. Niet alle scheepsmetingen waren voorzien van een brandmerk dus vanuit de scheepsmetingen kan niet altijd het brandmerk gehaald worden. Staat er wel een brandmerk bij in de database Liggers ScheepsmetingsDienst (LSD), dan is het gekoppeld aan de Kadaster kaarten waarop alle gegevens en mutaties van het betreffende schip kort zijn bijgehouden.
Er is ook een zoekprogramma genaamd KID (Kadaster Informatie Database) waarmee je op een brandmerk kunt zoeken. Het programma controleert ook of er scheepsmetingen zijn waarbij het betreffende brandmerk staat vermeld en koppelt die metingen aan het gevonden brandmerk.

Opmerkingen, commentaar, correcties of vragen? Mail mij.