Verslag van een speurtocht
‘Schip verkocht, opvolgster ligt klaar: motorschip Saudade. Gebouwd in 1910, maar historie verder niet bekend. Kan jij iets met dit nummer: 1996 B DORD 1934?’
Dit mailtje kreeg ik begin juni van Sjon. Ik kon er wel wat mee. Hierbij het verslag van mijn zoektocht. Het resultaat ligt al bij Sjon.Het begin van alle zoektochten naar scheepshistorie is voor mij de database met scheepsmetingen uit de Liggers van de Scheepsmetingsdienst (LSD), op onze website aan te klikken. Dan gewoon zoeken op ‘1996 B D’ en er rollen twee metingen uit: H1395N en R19913N, een Haagse en een Rotterdamse meting: niet veel, maar een goede start. Nu weet ik al de eigenaar van het motorschip, het bouwjaar (1910) en de bouwplaats Makkum. En natuurlijk de eerste scheepsnaam: Augusta Eliza, die ik aan Sjon lek. Die is meteen opgetogen, want met die namen heeft hij wel wat.
V.J.?
Het bouwjaar is 1910 en de eerste meting is van 4 juni 1910, dus V.J. Hofman uit Woerden moet de eerste eigenaar zijn: V.J.? Een V komt niet zo veel voor. Ik check bij twijfel altijd de foto die van de ligger-bladzijde gemaakt is en daar zie ik dat die eerste initiaal van alles kan zijn, ook een V.
Ik zoek vervolgens in LSD op eigenaar Hofman en daar komen verschillende schepen uit met als eigenaar P.J. Hofman en vergelijkbare scheepsnamen. Conclusie: het is een leesfout dus, de V moet een P zijn.
Hermeting
Mooi meegenomen is dat de tweede eigenaar er ook bij staat: Jan Anthonie Egas uit Hardinxveld, met de datum van de koopakte (1923) en de nieuwe naam: De Vier Gebroeders. Ook is de reden van hermeting genoteerd: verlaging van de denneboom. Daardoor is het laadvermogen bij deze hermeting in 1923 kleiner geworden.
Het schip wordt in 1954 hermeten in Hardinxveld op 10 mei, met meetnummer R19913N. De naam is onveranderd De Vier Gebroeders, wat samen met de plaats van meting (Hardinxveld) duidt op dezelfde eigenaar (of familie). Het laadvermogen is iets groter, later blijkt dat er inderdaad een nieuwe, lichtere motor is geplaatst.
Werf
Het schip is gebouwd in Makkum. Op de website van de Vereniging De Binnenvaart heeft Pieter Klein een lijst met scheepswerven gepubliceerd. In Makkum acht ik eigenlijk alleen de werf van Zwolsman in staat om rond 1910 dit soort ijzeren schepen te bouwen. Als ik door de digitale inventaris op de website van het Fries Scheepvaartmuseum in Sneek snuffel, vind ik aanvullende informatie: de werf begint in 1902 met het bouwen van ijzeren schepen. In 1916 wordt Sietze van der Werf eigenaar. Dus ik mag wel aannemen, dat Zwolsman de bouwer van dit schip is, alhoewel het archief van het Scheepvaartmuseum geen directe gegevens over de betreffende periode bevat.
Hofman
De schepen van P.J. Hofman hebben allemaal dubbele namen: Antoinetta Maria, Augusta Eliza, Antonius Johannes en Hendrikus Franciscus. Ik vermoed dat het om een bedrijf gaat en dat de schepen vernoemd zijn naar familie. Zoeken in de aktes van de Burgerlijke Stand op ‘Hofman’ en googelen op ‘P.J. Hofman’ en ‘Woerden’ levert wat op. Zo vind ik Petrus Josephus Hofman (1859-1941), eigenaar van de kalkzandsteenfabriek ‘De Nieuwe Industrie’ in Woerden. De schepen blijken te zijn vernoemd naar zijn vrouw Antoinetta Maria Narcisse Stael (1870-1970) en hun drie overlevende kinderen Augusta Eliza Joanna Maria (1903), Antonius Johannes Theodorus (1892) en Hendrikus Franciscus Maria (1904). Met die informatie is het nuttig om ook de website van het regionaal archief te bekijken en de historische vereniging ter plaatse. Het archief heeft foto W0420 met de fabriek er op maar, leuker nog, foto W0419 met drie schepen voor de fabriek en zowaar, de rechtse is de Augusta Eliza!
Voor een paar euro kan ik een goede scan van de foto kopen. Ook heeft de archivaris nog wat aanvullende informatie over Hofman: het bedrijf ging failliet.
Digitaal zoekend bij de Koninklijke Bibliotheek in de oude kranten op ‘Hofman AND Woerden AND kalkzandsteen’ kom ik in Tilburg uit, merkwaardig.
In de Nieuwe Tilburgse Courant van 7 december 1922 staat het faillissementsbericht met de datum: 29 november 1922. Zoeken in de digitale kranten levert ook nog een berichtje over een bedrijfsongeluk in 1916. In het jaar na het faillissement koopt Egas dus de Augusta Eliza. De fabriek is trouwens gesloopt en nu staat daar een appartementengebouw.
Ik mail ook met de Stichts-Hollandse Historische Vereniging. Zij willen wel in hun nieuwsbrief een oproep plaatsen om informatie over Hofman en zijn schepen. Dat gaat wel even duren. Mijn ervaring is, dat als zij de informatie niet al hebben, er niet veel reacties komen op zo’n oproep. Maar ik laat mij graag verrassen.
Egas
In de ligger staat Jan Anthonie Egas, maar dat levert bij mijn zoekactie niets op. Als ik breder zoek (zonder de voornamen op te geven) vind ik tussen de Egas-sen wel een Jan Antonie (18701943), hoepmaker in Hardinxveld. De scheepsmeter schreef dus een ‘h’ te veel. De aktes doorlopend vind ik zijn vrouw (Marigje Kozijn) en hun zeven kinderen, waarvan één doodgeboren en een ander jong gestorven is. Eén dochter en vier zonen: Pieter, Adrianus, Jan Antonie en Willem, ziehier: De Vier Gebroeders.
De digitale telefoongids geeft me een lijstje met Egas-sen in Hardinxveld, onder andere J.A. en ik probeer het maar. Helaas vertelt mevrouw Egas dat haar man twee jaar geleden is overleden, maar hij was inderdaad de zoon van één van de vier gebroeders. Wel leeft zijn zus nog, waarvan ik het telefoonnummer krijg. Zij is tachtig jaar en kan het een en ander vertellen. De familie Egas handelde in hout, riet en hoepels en voer met deklasten tenen uit de Biesbosch, wat de verlaging van de den verklaart. Het schip is verkocht aan Houthandel Van Loon in Hardinxveld, dacht zij. Misschien heeft ze nog foto’s van haar vader en het schip, maar dan moet ze de spreekwoordelijke schoenendoos doorzoeken. Ze wordt erg emotioneel als we verder praten. Ze heeft goede herinneringen aan haar jeugd en het schip, maar wil er niet meer mee geconfronteerd worden.
Van Loon
Dan Van Loon maar opsporen. Die staan ook in de telefoongids en ik krijg direct beet: Gert van Loon. Hij belooft in zijn archief te zoeken naar documenten van het schip. Hij verwijst me door naar zijn broer Theo, die er mee gevaren heeft en het schip later tot varend woonschip heeft verbouwd. Ze noemden het schip Nieuwe Zorg en vervoerden er hout mee van hun perceel in de Rhoonse grienden voor bijvoorbeeld zinkstukken. Het schip lag half gezonken bij Piet van de Plas, die het schip na Egas een aantal jaren had gevaren. Van de Plas was gestopt met hout varen uit de Biesbosch toen de getijdenbeweging daar wegviel. Van Loon bevestigt dat Egas er een viercilinder Bolinder in heeft laten bouwen. Zelf plaatst hij de stuurhut met de roef er achter waardoor het beeld van de beurtmotor, met het stuurhutje helemaal achterop, verdwijnt. Nadat Theo van Loon, en later zijn neef, er een aantal jaren op gewoond hebben, wordt het schip verkocht aan een Zwitser, de eigenaar waar Sjon het schip van koopt. Van Loon zal foto’s opzoeken en Sjon woont vlak bij, dus die kan ze zelf halen.
Kadaster
Het nummer 1996 B Dord 1934 geeft aan dat het schip in 1934 is ingeschreven bij het Kadaster. Ik kan natuurlijk wel een betaalde vraag stellen aan het Kadasterkantoor, maar eerst probeer ik het via mijn contacten.
Op de valreep van dit artikel krijg ik de Kadasterkaart. In 1968 komt het schip op naam van Pieter van der Plas, riethandelaar in Hardinxveld Giessendam. Het staat geregistreerd als een woonschip genaamd Lelie. Volgende eigendomswisselingen zijn niet aangetekend, dus daar kan een risico in schuilen: er zou nog een hypotheek op kunnen rusten en dan kan Sjon het schip niet op zijn naam geregistreerd krijgen. Werk voor de notaris! Uiteindelijk heet het schip Saudade, maar Sjon gaat de oorspronkelijke naam Augusta Eliza weer in ere herstellen.
Zo is met dank aan de Liggers van de Scheepsmetingsdienst, het Kadaster, mevrouw Den Haan-Egas, Gert en Theo van Loon, Joop Vianen (StichtsHollandse Historische Vereniging) en Rob Alkemade (RHC Rijnstreek en Lopikerwaard) het verhaal van het schip aardig rond: originele naam, werf en bouwjaar, eigenaren in de bedrijfsperiode, vaargebied en lading, aanpassingen en foto’s zijn gevonden. Een aardige oogst, beginnend bij ‘Kan jij iets met dit nummer: 1996 B DORD 1934?’
Bronnen
Monumenten Advies Bureau (2014) Handelen en wandelen langs de gracht, Cultuurhistorische analyse en waardering, Vestinggracht en singelgebied Woerden, in opdracht van de gemeente Woerden.
Hofman P.J. (1907) Kalkzandsteenfabriek ‘De Nieuwe Industrie’ (catalogus van producten en toepassingen).
Database scheepsmetingen: www.lvbhb.org/LSD/ZoekInLiggers_01.php
Aktes burgerlijke stand: www.wiewaswie.nl
Telefoongids: www.nummerzoeker.com
Van Loon houthandel: www.vanloonhout.nl
Oude kranten digitaal: www.delpher.nl
Regionaal Historisch Centrum Rijnstreek en Lopikerwaard: www.rhcrijnstreek.nl
Fries Scheepvaartmuseum Sneek: Archief Scheepswerf Zwolsman Makkum: http://friesscheepvaartmuseum.nl/images/archiefinventarissen/Scheepswerf%20Zwolsman,%20Makkum.pdf